Juli wereldwijd heetste maand ooit! Hoe weten we dat?
Houtsnede van de thermoscoop van Galileo Galilei, 1593
De Europese klimaatdienst Copernicus heeft in juli 2023 de heetste maand ooit gemeten. Gemiddeld was afgelopen maand wereldwijd 0,33 graden warmer dan de laatste recordmaand, juli 2019, en die metingen gingen geregeld gepaard met grote droogte, noodweer, modderstromen en bosbranden, voornamelijk in het zuiden van Europa. De bevindingen die meteorologen en klimatologen tegenwoordig doen met betrekking tot de ontwikkelingen in het weer, komen voort uit bijzonder nauwkeurige metingen en steeds krachtigere modellen. Daarin zijn bijvoorbeeld gegevens over de atmosfeer, oceanen, vegetatie en zelfs menselijke invloed opgenomen. Wereldwijde, systematische ‘meetreeksen’ worden gehouden sinds ca. 1880, en alles van daarvoor wordt gebaseerd op de beschikbare gegevens en verschillende inschatmodellen.
De allereerste meteorologische metingen werden echter op veel kleinere schaal verricht. Al in de teksten van Aristoteles uit 340 v.Chr. komt het woord voor het bestuderen van weersverschijnselen – meteorologica – voor het eerst voor. Echter duurt het tot de wetenschappelijke renaissance van de 15e en 16e eeuw voordat voldoende nauwkeurige meetinstrumenten worden ontwikkeld om de verdere voortgang op meteorologisch gebied door te zetten. Het bekendste voorbeeld daarvan is de thermoscoop – ook wel de florentijnse thermometer genoemd – die in 1593 door de Italiaanse Galileo Galilei wordt uitgevonden. Al snel verspreidt dat instrument zich over West-Europa, al duurt het nog tot halverwege de zeventiende eeuw – wanneer de barometer wordt uitgevonden door Evangelistica Torricelli - voordat er voor het eerst geprobeerd wordt om de weersomstandigheden daarmee te meten.
In Nederland worden de vroegst bewaarde weermetingen gedaan tussen 19 december 1667 en 7 januari 1668 in Amsterdam. Toch blijkt er uit dagboeken ook al veel eerder, in 1621, een logboek zijn bijgehouden met temperatuurmetingen in Delft. Raadsleden zouden daarin de stand van een vroege thermometer hebben bijgehouden. Mogelijk is Nederland daarmee het eerste land dat de temperatuur systematisch bijhield.
